28 EKİM 1923 TARİHİ GECESİNDE ATATÜRK’ÜN BÜYÜK SIRRINI KİMLER PAYLAŞTI

Atatürk’ün “Efendiler, yarın Cmhuriyet’i ilan edeceğiz” tarihi açıklamasını yaptığı 28 Ekim 1923 Pazar gecesi, Çankaya Köşkü’ndeki sofrada kimler vardı? Sayayım:

-Mustafa Kemal’in sağ kolu diyebileceğimiz İsmet İnönü (24 Eylül 1884-25 Aralık 1973): Biyografisini ya da yaşam öyküsünü bilmeyen var mı? Kısaca İnönü Cumhuriyet döneminin ilklerine imza attı: İlk Genelkurmay Başkanı, ilk Başbakan, Atatürk’ün ölümünden sonra ilk Cumhurbaşkanı…

-.Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943)): Fethi Bey, Osmanlı’nın son dönemlerinde, özellikle İttihat ve Terakki’de önemli görevler üstlendi Trablusgarp ve Balkan savaşlarına katıldı. 2’nci Meşrutiyet bildirisini bizzat o kaleme aldı. Sultan 2’nci Abdülhamit’in İstanbul’dan Selanik’e gönderilmesi operasyonunu o yönetti. İttihat ve Terakki’den iki dönem Manastır ve İstanbul milletvekili seçildi. Yine İttihat ve Terakki iktidarında Paris Sefirliği Askeri Ataşemiliterliği ve Sofya Büyükelçiliği ve Dahiliye Hazırlığı görevlerinde bulundu. Kısa bir dönem partinin genel sekreterliğini yaptı. İngilizler tarafından Malta’ya sürüldü. Sürgün dönüşü Atatürk’ün kadrosunda TBMM İcra Vekilleri Heyeti Reisi (Başbakan) ve Milli Savunma Bakanı , TBMM Başkanı, Dışişleri Bakanı, Londra Büyükelçisi gibi kilit mevkilerde görev yaptı, rejimin ikinci muhalefet oluşumu Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurdu. Son görevi, Atatürk’ün ölümünden sonra, İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı’nın ilk yıllarında Refik Saydam tarafından kurulan hükümette Adliye Vekili olarak yer alması oldu. Sağlık nedenleriyle 1941’de istifa etti, 7 Mayıs 1943’te İstanbul’da öldü

-Ali Fuat Cebesoy (23 Eylül 1882-10 Ocak 1968): Atatürk’ün Harp Okulu’ndan sınıf arkadaşı. İşgalin başlangıcında İzmit’ten Ankara’ya ilerleyen İngiliz birliklerine ateş açma emrini vererek Kurtuluş Savaşı’nı bilfiil başlatan ilk komutan olarak tarihe geçti. Savaş yıllarında Moskova Büyükelçisi olarak görev yaptı. Cumhuriyet’ten sonra ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucularından oldu. Atatürk’e İzmir’de suikast girişimiyle ilgili olarak İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı. 1931’de siyasete dönerek TBMM Başkanlığı, Bayındırlık ve Ulaştırma bakanlıkları yaptı. 1948’dçe Demokrat Parti’ye katıldı. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Yassıada’da yargılandı.

Kazım Karabekir (23 Temmuz 1882-26 Ocak 1948): Enver Paşa ile İttihat ve Terakki’nin Manastır şubesinin kurucusu. Anadolu’ya ilk geçen ve Kurtuluş Savaşı’nı başlatan komutanlardan. Edirne Milletvekili olarak TBMM’ye girdi, İzmir İktisat Kongresi’ne başkanlık etti. 1924’te CHP’den istifa edip ilk muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurucusu ve genel başkanı oldu. İzmir suikasti girişimi sonra İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı ve beraat etti. Atatürk’ün ölümünden sonra 1939’da İstanbul Milletvekili seçildi.1943’te yeniden milletvekili oldu, 1946’da TBMM Başkanlığı’na seçildi. 26 Ocak 1948’de kalp krizinden öldü.

-Halid Paşa (“Deli” Halid Paşa veya Halid Karsıalan 1883-14 Şubat 1925): Kurtuluş Savaşı’nda Doğu ve Batı cephelerinde komutanlık yaptı. Ardahan Milletvekili olarak TBMM’ye girdi. 9 Şubat 1925’te Meclis koridorunda bir tartışma sırasında Ali Çetinkaya tarafından sırtından vurulup ağır yaralandı, 14 Şubat 1925’te öldü. Çetinkaya nefs-i müdafaa gerekçesiyle soruşturmaya gerek görülmeden aklandı.

-Kemalettin Sami Bey (1884-15 Nisan 1934) Asker, siyasetçi, diplomat. 2’nci İnönü Savaşı ve Sakarya Meydan Muharebesi’nde büyük yararlılık gösterdi. Ardından 4’üncü Kolordu Komutanı olarak Büyük Taarruz’a katıldı. 23 Haziran 1923’te Sinop Milletvekili seçildi. 18 Ağustos 1924’te Berlin Büyükelçiliği’ne atandı. 1930-1933 arasında Türkiye Milli Olimpiyat Komitesu’nun başkanlığını yürüttü. 15 Nisan 1934’te Berlin’de geçirdiği bir ameliyat sonrası öldü.

-Ruşen Eşref Ünaydın (18 Mart 1892-21 Eylül 1959): Gazeteci, yazar, siyasetçi ve diplomat. Türk Dil Kurumu ile Galatasaray’ın kurucularından. 1918’de “Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal ile Mülakat” adlı kitabıyla, Atatürk’ü Türk ve dünya kamuoyuna tanıtan ilk kişi oldu. Milli Mücadele’de Atatürk’ün yanında çalıştı. Lozan Konferansı’na basın danışmanı olarak katıldı. İki dönem Afyonkarahisar Milletvekili olarak görev yaptı. 1933’te Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri oldu. Tiran, Atina ve Budapeşte’de elçi, Roma, Londra ve Atina’da büyükelçi sıfatıyla Türkiye’yi temsil etti. Falih Rıfkı Atay’a göre Ünaydın’ın üç büyük aşkı vardı: Eşi Saliha Hanım, hocası Tevfik Fikret ve her şeyi Mustafa Kemal Atatürk.

-Rize Milletvekili Fuat Sirmen (8 Kasım 1899-17 Mayıs 1981): Birer dönem Erzurum ve İstanbul, 4 dönem Rize Milletvekilliği yaptı. 1943-1946 arası İktisat Vekili, 1948-1950 arası da Adalet Bakanı olarak kabineye girdi. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra 1961’de yapılan ilk seçimlerin ardından TBMM Başkanlığı’na seçildi.

---

Atatürk, her birinin Cumhuriyet tarihinde seçkin yeri olan zevatla masaya oturup Latife Hanım’ın bizzat hazırladığı yemekleri yerken, bir ara çatalıyla hafifçe tabağına vurdu. Herkes sustu.

Ve Atatürk büyük sırrını açıkladı: “Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz!”

Türkiye, tarihinin en coşkulu, en gurur verici yolculuğuna başlıyordu…

Mail: erdal.safak@outlook.com