KÖTÜ PARA İYİ PARAYI KOVDU HURDACIDAN AL HABERİ

Evimiz çarşıyla iç içe sayılır. Hele geceleri pencere açık yatarsanız, sabahın köründen itibaren kepenklerin açılması ve esnafın birbirlerine bağıra bağıra “Hayırlı işler” dileklerini iletmeleriyle uyanabilirsiniz.

Çarşının tatlı bir telaşla güne hazırlandığı o erken saatlerde bir süre sonra bir seyyarın satıcının seslenişi eklenir: “Eskiler alıyorum… Hurdalar alıyorum…”

Dikkat ettim, eskici veya hurdacı son günlerde bu çığırışına üçüncü bir cümle ekledi: “Bozuk para alıyorum. 9 lira metal paranıza 10 lira veriyorum…”

Ama hurdacının rakipleri var: Çarşı esnafı!

Onlar da örneğin 9 lira götürene 10 lira vermeyi kabul ediyorlar.

Kar marjları daha düşük olanlar ise ancak 9,5 liraya 10 liralık bir banknot vermeye yanaşıyorlar.

Yani bozuk parası olanlar ekmek, sebze-meyve gibi, hatta yumurta gibi bazı temel ihtiyaçlarını birazcık daha ucuza alabiliyorlar.

Kimi emeklilere de bu “Kar marjı” kahvede bir çayı bedavaya getirme olanağı sağlıyor.

Yalnız galiba bu “Tatlı kar”ın da sonu geldi, geliyor.

Çünkü çarşıdaki bozuk para sıkıntısı adeta krize dönüştü.

---

Peki, bozuk para neden piyasadan kayboldu veya kayboluyor?

Kraliçe 1’inci Elizabeth’in mali danışmanı Sir Thomas Gresham’ın (1519-1579) ekonomi bilimine armağan ettiği “Kötü para iyi parayı kovar”yasasının sonucu olarak mı?

Evet, biraz öyle.

Çünkü, “Bozuk para” ya da “Madeni veya metal para”, aslında “İyi para. “

İyiliği satın alma gücünden değil, alaşımından veya bileşiminden.

---

Metal veya madeni ya da bozuk paraların hammaddesini nikel, bakır, tunç, alüminyum ve de bu madenlerin alaşımları oluşturuyor.

Tek tek inceleyelim:

-1 kuruş: Yüzde 90 bakır, yüzde 10 çinko.

-5 kuruş; Yüzde 65 bakır, yüzde 29 çinko, yüzde 6 nikel,

-10 kuruş: Yüzde 65 bakır, yüzde 29 çinko, yüzde 6 nikel.

-25 kuruş: Yüzde 60 bakır, yüzde 26 çinko, yüzde 14 nikel.

-50 kuruş: Yüzde 75 bakır, yüzde 15 nikal, yüzde 10 çinko. Bir başka alaşımı: Yüzde 81 bakır, yüzde 15 çinko, yüzde 4 nikel.

-1 lira: Yüzde 75 bakır, yüzde 15 nikel, yüzde 10 çinko. Bir başka alaşım: Yüzde 81 bakır, yüzde 15 çinko, yüzde 4 nikel.

Görüldüğü gibi, metal veya madeni ya da bozuk paraların ana hammaddesini bakır oluşturuyor.

Ve bu paraların hepsinin içerdiği metalin değeri, üstünde yazılı rakamın çok üstünde bulunuyor.

Sadece uzmanların verdiği örnekten yola çıkarak, 1 kuruşun serüvenini anlatayım:

-1 kuruş, yüzde 90 bakır, yüzde 10 çinko içeriyor. -1 kuruş toplamda 2.2 gram bakır ve çinko alaşımından elde ediliyor. -1 kuruşta 1.98 gram bakır, 0.22 gram çinko bulunuyor. -1 kilo bakır ve çinko alaşım için 455 adet 1 kuruş gerekiyor. -455 adet 1 kuruş toplam 4.55 TL yapıyor. -1 kilo bakırın toptan hurda fiyatı ise 20 TL’den fazla.

Yani 1 kilo 1 k-kuruşu eritip hurda olarak satmak, üzerindeki değerin satın alma gücünün yaklaşık 5 katına yakın kazanç sağlıyor.

İşte o yüzden 1 kuruş piyasaya sürüldükten sonra kaşla göz arasında yok oldu.

Ardından sıra 5 kuruşa geldi.

Daha sonra 10 kuruşa.

Şimdi piyasada 25, 50 kuruşlar ve hatta 1 lira esnafı bunalıma sokacak kadar azalmış durumda.

Mail: erdal.safak@outlook.com