Huzursuz bacak sendromu gibi hareket bozuklukları için reçeteyle ilaç alan hastalar, riskli cinsel davranışlarda bulunmalarına sebep olan ciddi yan etkiler hakkında doktorlarının kendilerini uyarmadıklarını söyledi.

BBC'ye konuşan 20 kadın, karşı konulamaz bir hareket etme dürtüsü yaratan huzursuz bacak sendromu için kendilerine verilen ilaçların hayatlarını mahvettiğini anlattı. İlaç üreticisi GSK tarafından hazırlanan ve bizim de gördüğümüz bir rapor şirketin, dopamin agonisti olarak bilinen bu ilaçlar ile pedofilinin de aralarında bulunduğu "sapkın" cinsel eylemler arasındaki bağlantıdan 2003 yılında haberdar olduğunu gösteriyor. Prospektüslerde bu yan etkiye açık bir referansta bulunulmasa da Birleşik Krallık'ın ilaç düzenleyici kurumu, libido artışı ve zararlı davranışlar hakkında genel uyarı yapıldığını söyledi. GSK da broşürlerde "değişen" cinsel isteklere referans yapıldığını söylüyor.

Riskli cinsel davranışlarda bulunma dürtüsü gösteren kadınlardan bazıları, buna neyin sebep olduğuna dair hiçbir fikirleri olmadığını söyledi. Bazıları da, daha önce hiç yapmamalarına rağmen, kumar oynamaya ya da alışveriş yapmaya mecbur hissettiklerini anlattı. İçlerinden biri, 150 bin sterlinden (7 milyon TL) fazla borca girdiğini söyledi. Birçok kadın gibi Claire de hamileliği sırasında huzursuz bacak sendromu geliştirmiş. Hareket etmek için duyduğu amansız ihtiyaca ek olarak sık sık uykusuzluk ve cildinin altında karıncalanma hissi deneyimlemiş.

Bu his doğumdan sonra da devam etmiş ve Claire'e dopamin agonisti olan ropinirol etkin maddeli bir ilaç reçeteyle verilmiş. Claire doktorlarının hiçbir yan etki hakkında kendisini uyarmadığını söylüyor. İlacın ilk başta huzursuz bacak sendromu konusunda inanılmaz etkili olduğunu söyleyen Claire, yaklaşık bir yıl geçtikten sonra daha önce hiç deneyimlemediği cinsel dürtüler hissetmeye başlamış. "Bunu yalnızca sapkın olarak tarif edebilirim" diyen Claire'in, bu tür davranışlarla bağlantıyı kuran ve "sapkın" ifadesinin geçtiği GSK araştırmasına dair hiçbir bilgisi yoktu.

Claire sabahın erken saatlerinde evden çıkmaya ve seks yapacak birini bulmak için dolaşmaya başladığını anlatıyor. Transparan bir üst ve ceket giyerek bulduğu her erkeğe göğsünü gösteriyormuş. Bir partneri olmasına rağmen bunu düzenli olarak yaptığını anlatan Claire, gitgide daha tehlikeli konumlar seçtiğini söylüyor: "Kafanda yaptığının yanlış olduğunu bilen bir parça kalıyor, ancak seni o kadar çok etkiliyor ki yaptığının bile farkında olmuyorsun.” 

Claire bu dürtülerini ilaçla bağlantılandırmasının yıllar sürdüğünü söylüyor, dürtüleri de neredeyse ilacı bırakır bırakmaz yok olmuş. Claire tamamen "utanç" duyuyor ve kendini tehlikeye atmış olması yüzünden "aşağılık hissediyor”. 

Kullananların yüzde 6-17'si etkileniyor 

Kumar ve yüksek cinsel istek gibi dürtüsel davranışlar uzun süredir dopamin agonisti ilaçların broşürlerinde yan etki olarak belirtiliyor. Birleşik Krallık'ın sağlık tavsiyesi kurumu Ulusal Sağlık ve Bakım Mükemmeliyeti Enstitüsü'ne göre yan etkiler, bu ilaçları kullanan huzursuz bacak sendromu hastalarının yüzde 6'sı ila yüzde 17'sinde tezahür ediyor. Oysa Birleşik Krallık'ın Ulusal Sağlık Servisi'ne (NHS) göre herhangi bir ilacın "sık görülen yan etkilerinin" kullanan kişilerin yalnızca yüzde 1'ini etkilediği düşünülür. Şizofreni için de kullanılan bu ilaçlar, hareketlerimizi düzenlememize yardımcı olan ve beynimizde doğal olarak bulunan dopamin kimyasalının davranışlarını taklit ederek çalışıyor. Dopamin "mutluluk hormonu" olarak da biliniyor çünkü bir şeyden keyif aldığımızda ya da ödüllendirildiğimizi hissettiğimizde aktif hale geliyor. Ancak akademisyenlere göre bu agonist ilaçlar bu hisleri fazla uyarabilirken hareketlerimizin sonuçlarına dair algımızı yeterince uyaramayabiliyor, bunun sonucunda da dürtüsel davranışlara yol açıyor. 

2003 yılında yayımlanan GSK raporunda bulunan sapkın davranış vakaları Parkinson hastalığı için ropinirol reçetelenen iki erkeği içeriyor. Bir vakada 63 yaşında bir adam yedi yaşındaki kız çocuğuna cinsel saldırıda bulundu, yargılanıp ceza aldı. Yasal belgelere göre failin libidosu ropinirol tedavisinin başlangıcından itibaren kayda değer oranda artmış, dozu düşürülünce de "akabinde libido problemi çözülmüştü”. 

İkinci vakada ise 45 yaşında bir adam "kontrolsüz teşhircilik hareketlerinde ve hayasızca davranışlarda" bulunmuştu. Libidosunun ropinirol almaya başlamadan önce arttığı, ancak bu tedavi sırasında sonra dürtülerinin "yoğunlaştığı" bildirilmişti. İngiltere'deki Cambridge Üniversitesi'nde nöropsikiyatri profesörü olan Valerie Voon'a göre ilaçların sebep olduğu, GSK'nin deyimiyle "sapkın" cinsel davranışların yaygınlık oranı bilinmiyor ve deneyimleyen kişiler tarafından daha az bildiriliyor. "Bu konu üzerinde çok fazla damgalama ve utanç var ve insanlar bunun bir ilaçla bağlantılı olduğunu anlamıyorlar" diyor Voon.

Profesör Voon libido artışı dışındaki riskli cinsel davranışlar hakkında NHS'in özel uyarılar ve taramalar yapması gerektiğine inanıyor, çünkü etkileri "kahredici" olabiliyor. Huzursuz bacak sendromunun her 20 yetişkinden birini etkilediği düşünülüyor ve kadınların bu durumdan etkilenmesi erkeklerden iki kat daha olası. Konuştuğumuz 20 mağdur, doktorlarının kendilerine hem ilaçların olası ciddi yan etkilerini anlatmadıklarını hem de akabinde ilaçların vücutlarını nasıl etkilediğini gözden geçirmekte başarısız olduklarını söylüyor. Sarah'ya da 50'li yaşlarında başka bir üreticinin başka bir agonist ilacı reçetelenmiş. "Daha önce Brad Pitt çıplak bir şekilde odaya girse bile hiçbir ilgim olmazdı" diyen Sarah, "Ama beni cinsel bağımlılığını sürekli daha da ileriye taşıyan azgın bir kadına çevirdi" diye devam ediyor. 

Sarah internet üzerinden kullanılmış iç çamaşırı ve kendi seks videolarını satmaya, tanımadığı kişilerle telefon seksi yapmaya başladı. Dürtüsel bir şekilde alışveriş yapmaya da başlaması nedeniyle 30 bin sterlin (1,4 milyon TL) borca girdi. Dopamin agonistinin etkileriyle savaşmak için ağrı kesici opioidler ve uyku ilaçları kullanarak kendi kendini tedavi etmeye çalıştı. Sonuçta rehabilitasyon merkezine yatırıldı ama bu süreçte ehliyetini ve işini kaybetti. "Sağlıklı olmayan şeylere yöneldim — bu davranışın kendimden kaynaklanmadığını biliyordum ama kontrol edemiyordum" diye anlatıyor. 

Üçüncü bir kadın, Sue, kendisine iki farklı dopamin agonisti ilaç reçetelendiğini ancak iki durumda da dürtüsel davranış yan etkileri hakkında uyarılmadığını söylüyor. Hatta ikinci ilaç reçetelenirken, yakın zamanda kumara başladığını doktorlara söylediğini de anlatıyor. Sonuç olarak Sue 80 bin sterlin (3,8 milyon TL) borç biriktirmiş: "Hayatım üzerindeki etkisi korkunçtu, kaybedilmesi hayat değiştirecek bir paraydı. Ama o sırada benim hiçbir suçum olmadığını bilmiyordum.” 

BBC, dört Parkinson hastası tarafından 2011 yılında GSK'ye toplu dava açıldığını öğrendi. Bu kişiler ropinirolun kumar borçlarına ve ilişkilerinin sonlanmasına sebep olduğunu söylüyordu. Aynı zamanda 2000 yılı kadar erken bir tarihte tıbbi araştırmalarda ilaç ile bu tür davranışlar arasındaki bağlantının kurulmasına rağmen GSK'nin Mart 2007'e kadar ürün prospektüsünde hiçbir uyarıya yer vermemesinden şikayet ediyorlardı. Toplu davada uzlaşmaya gidildi, ancak GSK bu olaylardan sorumluluğu olduğunu reddetti. Ciddi yan etki vakaları başka ülkelerde de, özellikle de Parkinson hastalığı için kullanılan ilaçlarla bağlantılı olarak bildirildi. Fransa'da bir mahkeme iki çocuk babası bir adama ropinirolun kendisine homoseksüel dürtüler kazandırdığı şikayeti için tazminat hakkı verdi, hiçbir sabıka kaydı bulunmayan bir başka adam da kedilere işkence etmeye başladı. ABD'de de Amerikan Uyku Tıpı Akademisi bu ilaçların yalnızca yaşam sonu bakımı gibi kısa süreli tedavilerde kullanılmasını öneriyor. 

BBC'ye konuşan birçok kadın bu ilaçları uzun süre kullanmalarının, huzursuz bacak sendromunu kötüleştirdiğinden de şikayet etti. Bu yüzden ilaçlarının dozları yükseltildi ve bu da karşılığında dürtüsel hareketlerini artırdı. Danışman Nörolog Doktor Guy Leschziner ilaçların yine de önemli bir rol oynadığını ancak ilaç şirketlerinin, sağlık yetkililerinin ve doktorların hastaları yan etkiler konusunda uyarmakta iyileşmesi gerektiğine inandığını söylüyor: "Gerçekleşebilecek oldukça dramatik değişikliklerden herkes haberdar değil.” 

GSK, BBC'ye yaptığı açıklamada ropinirolun 17 milyondan fazla tedavi için reçetelendiğini ve "kapsamlı klinik deneylerden" geçtiğini söyledi. Şirket ilacın etkili olduğunun kanıtlandığını ve "iyi tanımlanmış bir güvenlik profili" olduğunu ekledi: "Tüm ilaçlarda olduğu gibi olası yan etkileri var ve bunlar reçete bilgilerinde açıkça belirtiliyor.” 

"Sapkın" cinsel davranışlarla bağlantı kurulan 2003 araştırmasına yanıt olarak GSK bunun sağlık yetkilileriyle paylaşıldığını ve prospektüs bilgilerini değiştirmek için kılavuz olduğunu söyledi. Artık yan etkiler arasında "değişen ya da artan cinsel istek" ve "ciddi endişe yaratan davranışlar" özellikle belirtiliyor. Ropinirol'un İngiltere'deki prospektüsünde beş kere cinsel istek değişikliğine bizzat referansta bulunuyor, neredeyse yalnızca bu hislerin sıklıklarının ve şiddetlerinin "anormal yüksek," "aşırı" ve "artmış" olabileceğine dair uyarılarda bulunuyor. 

İngiltere'deki İlaç ve Sağlık Bakımı Ürünleri Düzenleme Kurumu (MHRA) uyarılarda "sapkın" cinsel hareketlere dair özel bir referans olmadığını, ancak bu dürtülerin değişkenlik gösterdiğini ve tehlikeli olabilecek aktivitelere dair genel bir uyarıda bulunulduğunu söyledi. MHRA sağlık uzmanlarının hastalara olası riskleri açıklamasının önemli olduğunu ve tüm hastaların bu tür yan etkiler deneyimlemediklerini de ekledi. İngiltere Sağlık ve Sosyal Bakım Bakanlığı yorum yapmayı reddetti. 

Türkiye'de de satılıyor

Ropinirol içeren ilaçlar Türkiye'de de satılıyor. İlacın prospektüsünde aşırı kumar oynama veya aşırı cinsel davranış gibi olağanüstü dürtüler yaşayan veya yaşamış olanların bu ilacı dikkatli kullanması gerektiği aktarılıyor.

"Bağımlılık yaratan kumar, aşırı yeme veya harcama, anormal derecede yüksek cinsel istek ya da cinsel düşünceler veya duygularda artış" durumunda doktorlara danışılması tavsiye ediliyor. İngiltere'de olduğu gibi Türkiye'deki prospektüste de "sapkınlıktan" açıkça bahsedilmiyor. Prospektüste bu yan etkiler sıklığı "çok yaygın", "yaygın" veya "yaygın olmayan" kategorilerde değil "bilinmiyor" kategorisinde yer alıyor. 

Cinsel davranışın yalnızca artmayacağı, aynı zamanda değişebileceği de sadece bu kısımdaki "kişinin kendisi ya da başkaları açısından önemli bir sorun teşkil edecek şekilde değişmiş veya artmış cinsel ilgi ve davranış" bölümünde yer alıyor. İlacın kısa ürün bilgisinde ise hastalar ve bakıcılarının bu tür dürtü kontrol bozukluklarının değişmesi ihtimaline karşı bilgilendirilmesi ve bu tip semptomlar gelişirse dozun ya azaltılması ya da aşamalı olarak bırakılması gerektiği aktarılıyor.  BBC Türkçe'ye bilgi veren İstanbul Eczacılar Odası, bu tip yan etkilerin çok ekstrem bir durum olduğunu ve bu etkin maddelere sahip ilaçların Türkiye'de çok fazla kullanılmadığını belirtti.