Şu an İrlanda Denizi üzerinde bir Eurofighter Typhoon jetindeyim ve büyük bir sorunla karşı karşıyayım. Arkamda bir düşman jeti var, ve lövyeyi nereye çevirirsem çevireyim, ne kadar hızlanırsam hızlanayım, düşman hala arkamda.
BBC Türkçe'den Michael Demsey'in haberine göre; Bu tehdit, önümde aynı zamanda Typhoon jetinin kokpitini de gösteren bir bilgisayar ekranında siyah bir üçgen ile temsil ediliyor. Üç uçağın it dalaşınde (iki ülkeye ait savaş uçaklarının birbiri çevresinde burgu gibi dönüşlerle taciz için manevra yapması) olduğu bir simülasyondayım ve sonuçlar hiç iyi değil.
Bu rahatsız edici üçgen bir türlü arkamdan gitmiyor ve ona karşı 3-0 kaybediyorum. Karşımdaki tecrüeli pilot, İngiliz savunma devi BAE Systems tarafından işe alınan Türk havacılık mühendislerinin geliştirdiği bir it dalaşı yapay zekası. Bu mühendisler, bir it dalaşında gerçek pilotları kurtarabilecek ve ileride gelişmiş savaş simülatörlerinde yer alacak bir yapay zeka üzerinde çalışıyor.
Mühendislerden Emre Saldıran, İngiltere’de havacılık sektörüyle yakın bağlantıları olan Cranfield Üniversitesi’nde okuyor. Saldıran, yapay zeka yardımcı pilotun çatışma taktiklerini nasıl deneme yanılma yöntemiyle öğrendiğini, “yapay zekanın öğrenimini it dalaşı simülatörüne daha fazla veri koyarak güçlendiriyoruz” diyerek anlattı.
Saldıran’ın hedeflerinden biri, savaş pilotlarının maruz kaldığı aşırı bilgi yüklenmesi sorununu çözmek. Meslektaşı Mevlüt Uzun’sa yapay zekanın insanları yenebilmek için uzun bir öğrenim sürecinden geçmesi gerektiğini söylüyor. Uzun, “Yapay zeka milyonlarca hata yaptı. Ona bir şey öğretmek, bir çocuğu yönlendirmeye benziyor” diyor. Ama Uzun’a göre yapay zeka, doğru eğitildiği taktirde pilotlara oldukça değerli tavsiyeler verebiliyor.
Uzun, “Yapay zeka bir pilota yavaşlaması ya da hızlanması gerektiğini söyleyebilir. Yaşanacak bir it dalaşını değerlendirip, %70’lik doğruluk payıyla pilota bu dalaşa girerse kaybedeceğini söyleyebiliyor” dedi. Yani yapay zeka, pilotları jetlerinin vurulacağı senaryolara karşı uyarabiliyor, üstelik de bu kararı milisaniyeler içinde veriyor. Ancak geliştirme ekibi, yapay zekanın gerçek pilotların yerini alabilme ihtimali konusunda hiç iddialı konuşmuyor. Uzun, geliştirdikleri yapay zeka için “bu sadece bir kod, telefonunuzda bile çalıştırabilirsiniz” dedi. Şu an bu program normal bir dizüstü bilgisayarda çalışıyor. ABD de 2023’te kendi, daha gelişmiş, it dalaşı yapay zekasını tanıttı. Bu yapay zeka bir F-16 jetiyle savaş manevraları yaptı.
Söz konusu uçuş, gerçek bir pilotu yenebilecek bir yapay zeka yaratılmasının mümkün olduğunu kanıtlamak için yıllar süren çabaların sonucunda gerçekleşti. Sekiz ABD merkezli yapay zeka şirketi 2020’de “AlphaDogfight Trials Event” adlı bir yarışmada kozlarını paylaştı. Burada yapay zeka programları ve tecrübeli ABD Hava Kuvvetleri savaş pilotları arasında çevrimiçi it dalaşı simülasyonları da yapıldı. Kazanan yapay zeka, gerçek bir pilotu defalarca yendi. ABD merkezli savunma şirketi Shield AI’dan Brett Darcey, bu programı geliştiren üç kişiden biriydi.
Etkinliği çok net hatırlayan Darcey, “rakipler arasında [ABD merkezli savunma devi] Lockheed Martin gibi ağır toplar da vardı, biz de” dedi. Darcey, ilk olarak yapay zeka pilotlarını “çantada keklik” olarak kabul edilen düz ve aynı seviyede uçan bir hedefe karşı eğiterek başladıklarını söyledi. Daha sonra bu programı diğer yapay zeka pilotlarıyla it dalaşlarına soktuklarını ve taktikler konusunda eğittiklerini belirtti. Ancak bu süreçte ABD Hava Kuvvetleri doktrinine sadık kalma zorunlulukları yoktu. Darcey, “yapay zekamız bir hedefe ateş açmak için onunla karşı karşıya gelmeyi tercih etti” dedi.
Darcey ve ekibinin geliştirdiği program, her çatışma sonrası giderek daha iyi sonuçlar elde etti. Rakip yapay zeka pilotları birbirlerinin değişen taktiklerine adapte olduğu için, gelişme sürecinde aynı programın birçok kopyası yaratıldı. Kat edilen yol neticesinde Darcey ve ekibinin geliştirdiği yapay zeka, sanal ortamda tecrübeli bir ABD Hava Kuvvetleri pilotuyla karşı karşıya geldi. Bu gerçek pilot karşısındaki zaferleri sayesinde Darcey ve ekibi ABD Savunma Bakanlığı için yeni teknolojiler geliştiren ABD İleri Savunma Araştırmaları Ajansı’na (Darpa) davet edildi.
Darpa’nın yapay zeka tarafından uçurulan F-16’sı 2023’te havalandığında, çatışma senaryolarında kullandığı yazılımın atası Darcey’nin ekibinin 2020’de yazdığı programdı. Yapay zeka oldukça hızlı gelişiyor. Darcey, bahsi geçen bu sistem için ilk geliştirdikleri programın oldukça ileri bir nesli olduğunu söyledi. Ancak inanılmaz gelişme hızına karşın yapay zekanın daha gidecek çok yolu var. ABD’deki yapay zekanın uçurduğu F-16’ın içinde iniş kalkış sürecinde istediği an yapay zekayı kapatabilen bir güvenlik pilotu vardı. Bir yapay zeka pilotunun etkili olabilmesi için güven kazanması ve etrafındaki diğer askeri güçlere entegre edilebilmesi gerek.
Darcey’e göre en kilit sorulardan biri, bir yapay zeka pilotunun kendini “satıhta nasıl açıklayabileceği”, yani komuta kontrol görevindeki gerçek insanlara eylem ve gerekçelerini nasıl anlatabileceği. İngiltere’nin savaş jeti yapay zekasının, ABD’li kuzenine kıyasla gidecek daha çok yolu var. Mühendis Mevlüt Uzun ABD’li sistem için, “yapay zekaya uçağı nasıl uçuracağını öğretiyorlar, bizim bunu yapmamıza gerek yok” dedi.
Türk mühendislerin de dahil olduğu Cranfield ekibi, projeyi yalnızca savaş manevralarıyla kısıtlayarak çok daha hızlı yol aldı. Uzun, “Onların haftalarca uğraştığı şeyi biz iki günde yaptık” dedi. Kariyeri dijital savunma araçlarının yükselişine denk gelen isimlerden biri de Michael Hull. BAE Systems’ın baş teknoloji uzmanı olan Hull, şirkete 1990’da bir elektronik mühendisi olarak katıldı. Hull bir zamanlar son model teknolojileri savunma şirketlerinin geliştirip kamuoyuyla paylaştığı günlerin geride kaldığını söyledi. “Yapay zeka gibi teknolojileri kamusal alandan savunma alanına çekiyoruz” dedi. Yani it dalaşı yapay zekasının mütevazı birikimi, Wikipedia’dan indirilen ve projenin gelişme hızına katkı sağlayan havadan havaya savaş teknikleri içeriyor ve gizli bilgilere hiç girmiyor. Peki hızla geliştirilen İngiliz it dalaşı yapay zekası gerçek bir uzman savaş pilotuna karşı ne kadar başarılı olabilir?
İngiltere Hava Kuvvetleri için Eurofighter Typhoon jetleri uçuran ve BAE Systems’da çalışan Ben Westoby-Brooks, yapay zekaya meydan okudu ve onu yendi. Yapay zeka, binlerce saat zorlu şartlar altında hızlı jetler kullanan pilotların yerini tutamaz. Ama gerçekçi çevrimiçi savaş tatbikatlarını destekleyebilir ve gerçek bir kokpitte, gerçek bir pilotun üzerindeki baskıyı azaltabilir.