Bugün 12 Haziran Dünya Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Günü. Türkiye'de son dönemde Mesleki Eğitim Merkezi (MESEM) programı kapsamında çalışırken iş kazalarında hayatını kaybeden çocukların sayısı artıyor.

 

BBC Türkçe'de yer alan habere göre; 23 Mayıs'ta Manisa'nın Soma ilçesinde çalıştığı inşaattan düşerek ölen Alperen Enes Ünal 17 yaşındaydı. Bu yılın başında yine MESEM programı çerçevesinde İstanbul Büyükçekmece’deki bir metal fabrikasında çalışan 14 yaşındaki Arda Tombul ise kafasını saç büküm makinasına kaptırdı ve yaşamını yitirdi. Daha geriye doğru gidildiğinde Ural ve Tombul dışında bu şekilde hayatını kaybeden başka öğrenciler de bulunuyor. Bu iş kazaları, MESEM’le ilgili tartışmaları derinleştirdi.

 

Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) göre MESEM, meslek sahibi insan ihtiyacını karşılamaya yönelik bir program. Çeşitli sendikalar ve muhalefet partileri ise programa tepkili. Türkiye'de 15-17 yaş arasında çocukların işgücüne katılma oranları da artış eğiliminde. TÜİK verilerine göre 2020'de yüzde 16,2 olan bu oran, 2023 yılına gelindiğinde yüzde 22,1 ile son 10 yılın zirvesine çıktı. İşgücüne katılma oranı erkek çocuklar için yüzde 32,2, kız çocuklar için yüzde 11,5 olarak tespit edildi.

 

MESEM nedir?

 

MESEM’in doğuşu ve yaygınlaşması son yıllardaki iki yasa değişikliğine dayanıyor. Bu yasa değişiklikleri ile çıraklık eğitimi, örgün ve zorunlu eğitim kapsamına alındı. Bakanlık, program ile “işletmelerin çırak ihtiyacının karşılanması ve çırak öğrencilerin ahilik kültüründen gelen usta çırak ilişkisiyle mesleklerini işbaşında öğrenmelerinin amaçlandığı” belirtiyor.

 

MESEM nasıl işliyor?

 

En az ortaokul mezunu öğrenciler MESEM’e kayıt olabiliyor. Eğitim dört yıl sürüyor. Öğrenciler haftanın dört günü bir işyerinde pratik eğitim için çalışıyor bir gün ise okulda teorik eğitim ve fark dersler eğitimi görüyor. 11. sınıfı bitiren öğrenciler kalfalık, 12. sınıfı bitirenlere ustalık belgesi veriliyor. Program kapsamında metal teknolojisinden mobilya ve iç mekan tasarımına kadar 39 alan bulunuyor.

 

Programa ilgi yüksek mi?

 

9, 10 ve 11. sınıf öğrencilerine asgari ücretin en az yüzde 30’u, 12. sınıftaki kalfalara ise asgari ücretin en az yüzde 50’si kadar maaş veriliyor. Bu ücretlerin önemli oranda devlet tarafından karşılandığı belirtiliyor. Bakanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) farklı milletvekillerinin verdiği soru önergelerine Şubat ayında verdiği yanıtta MESEM ile ilgili bazı verileri paylaştı. Buna göre 8 Şubat 2024 tarihi itibarıyla 82 bin 618’i kadın, 339 bin 15’i erkek olmak üzere MESEM’e kayıtlı öğrenci sayısı 421 bin 633.

 

BBC Türkçe’ye konuşan Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’na (DİSK) bağlı Birleşik Metal İşçileri Sendikası (Birleşik Metal-İş) Genel Başkan Yardımcısı Özkan Atar, geçim sıkıntısının aileleri bu programa yönelttiğini söylüyor. İstanbul Ticaret Odası ve Ankara Ticaret Odası dahil birçok ticaret ve sanayi odasının MESEM’e olumlu yaklaştığı görülüyor.

 

İş kazaları ile ilgili neler biliniyor?

 

Bakanlığın TBMM’deki cevabına göre 8 Şubat itibarıyla kaza geçiren öğrenci sayısı 336. Kaza ve can kayıplarının meydana geldiği sektörlerin inşaat, metal, ağaç işleri, motor ve makine ağırlıklı olduğu belirtildi. Kaç kişinin yaşamını yitirdiği bilgisi ise paylaşılmadı. İşçilerin çalışma koşullarıyla ilgili faaliyet gösteren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi ise MESEM kapsamında son altı ayda dokuz öğrencinin yaşamını yitirdiğini belirtiyor.

 

Bazı sendikalar neden karşı?

 

Projeyi eleştiren sendikalara göre MESEM, bir meslek edinme projesi değil. Birleşik Metal-İş'ten Özkan Atar, “Bu bir mesleki eğitim uygulaması projesi gibi görünüyor olsa bile aslında bunun hizmet ettiği olgu, sermayeye tamamıyla karşılıksız bir iş gücü imkanı sunmaktır" yorumunu yapıyor. Program süresindeki iş kazalarına da ayrıca dikkat çekiyor: “On dört yaş üzeri çocukların hem sosyal, fiziki, ruhsal gelişimleri hem de meslek eğitimleri konusundaki gelişimleri ve her şeyden daha önemlisi sağlık ve can güvenliklerinin tesis edilmesi anlamında projenin son derecesi sakat bir durumda olduğunu tespit ediyoruz.” Atar, MESEM'in tamamen iptalini savunuyor.

 

Bakanlık eleştirilere ne diyor?

 

Milli Eğitim Bakanı Yusuf Tekin, Ocak ayında yaptığı açıklamada MESEM kapsamındaki öğrenci ölümleriyle ilgili "Kurallar net, ancak olaylar bize uygulamada sorun olduğunu gösteriyor. Bu durumu biz de araştırıyoruz, konu yargıya da intikal etti" diye konuştu.

 

BBC Türkçe, MESEM projesine yönelik eleştirilerle ilgili görüş almak için Bakanlık ile iletişime geçti ve sorularını yolladı. Bakanlık yetkilileri ise BBC Türkçe'ye, bu konudaki en güncel bilgilerin yer aldığını söyledikleri 2 Şubat'taki genelgeyi gönderdi. "Mesleki eğitimde iş sağlığı ve güvenliği" konulu genelge kapsamında öğrencilerin beceri eğitimleri aldığı işletmelere yönelik denetimlerin artırılmasının da bulunduğu yeni kararlar yürürlüğe girdi. Genelgeye göre mesleki eğitimde iş sağlığı ve güvenliği açısından şartları uygun olmayanlarla sözleşmelerin feshedilmesi istendi. Bu arada Nisan ayında MEB'in yaptığı açıklamada, öğrencilerin staj yaptığı ya da mesleki beceri kazandığı 94 bin 301 işletmeye yönelik yapılan denetimlerde, iş sağlığı ve güvenliği şartlarına uygun olmayan 8 bin 406 iş yerinin sözleşmesinin feshedildiği belirtildi.