2020 yılında Danimarkalı antika tüccarı Dr. İttai Gradel, eBay üzerinden alışveriş yaptığı bir satıcının British Museum'dan hırsızlık yaptığından şüphelenmeye başladı.
Müze iki yıldan uzun bir süre sonra koleksiyonundan binlerce eserin kaybolduğunu, çalındığını veya hasar gördüğünü açıkladı. ABD Federal Soruşturma Bürosu (FBI) da British Museum'a ait olduğu düşünülen yüzlerce eserin ABD'li alıcılara satışı hakkında bir soruşturma yürüttüğünü duyurdu.
BBC'nin edindiği bilgiye göre ABD kolluk kuvvetleri, Washington'daki bir koleksiyoncuya satılan 268 parçanın iadesi için de başvuruyu ele alıyor. Müze yönetimi bu parçaların kendi envanterlerine ait olduğunu iddia ediyor. Peki dünyanın ve İngiltere’nin en büyük müzelerinden biri olan British Museum'dan bu eserler nasıl çalındı ve kayboldu? Müzenin açıklama yapması neden bu kadar uzun sürdü?
Danimarkalı Dr. İttai Gradel'in karmaşık figürler ve motiflerle oyulmuş bir değerli antika taş koleksiyonu var. Bunlar geçmişteki yaşamlara dair bir fikir veren ve genellikle mücevher olarak kullanılan taşlar. Bu oldukça niş bir tutku ve çok sınırlı sayıda satıcı var. Bu nedenle internet ve özellikle eBay gibi platformlar çok önemli birer ticaret aracı haline geldi. Her gün milyonlarca eser satışa çıkarılıyor, ancak 7 Ağustos 2016'da alışılmadık bir şey oldu.
Yunan bereket tanrısı Priapus'un yer aldığı gri ve beyaz bir değerli taş "sultan1966" adlı bir kullanıcı tarafından sadece 40 sterlin (51 dolar) karşılığında satışa çıkarıldı. İlan birkaç saat sonra satış gerçekleştirilmeden kaldırıldı. Satıcı, Priapus'un fark edilmemesini ummuş olabilir, ama ne yazık ki öyle olmadı ve Dr. Gradel tarafından fark edildi. Dr. Gradel neredeyse iki yıldır eBay üzerinden sultan1966 adlı kullanıcıdan değerli taşlar satın alıyordu.
Satıcı ona adının Paul Higgins olduğunu ve mücevherlerin kendisine dedesinden miras kaldığını söylemişti. Mücevherler çok uygun fiyatlara satılıyordu ancak Dr. Gradel birçoğunun çok değerli olduğunu anlamıştı. Gradel, Priapus'u daha önce gördüğünü biliyordu, British Museum'a ait eski bir katalogda yer aldığından emindi.
Müze yönetiminin sonrasında mahkemeye sunduğu belgelerde, değerli taşın satışa çıkmadan sadece bir hafta önce kıdemli bir küratör olan Dr. Peter Higgs tarafından Yunanistan ve Roma bölümündeki bir depodan alındığı savunuldu. Mahkeme belgelerinde British Museum, Dr. Higgs'in "sultan1966" adlı hesabın kendisine ait olduğunu kabul ettiğini belirtiyor. Higgs'in aynı zamanda Paul Higgins ismini kullandığı düşünülüyor. Dr. Higgs, British Museum tarafından bazı eserleri çalmanın yanı sıra eserleri eritmek, satmak ve onlara zarar vermekle de suçlanıyor.
Olay nasıl gelişti?
Dr. Higgs, Liverpool Üniversitesi'nde arkeoloji eğitimi aldıktan sonra 1993 yılında British Museum'da araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. İngiltere'nin güneyinde Hastings adlı küçük sahil kasabasında yaşayan Higgs, müzenin başkanı tarafından "oldukça sessiz ve içe dönük" biri olarak nitelendirildi. Müze, 2016 yılında eBay'deki ilanı kaldırdıktan birkaç saat sonra Dr. Higgs'in müzenin veri tabanına girerek Priapus taşının katalog kaydını değiştirmeye çalıştığına inanıyor.
British Museum'ın koleksiyonundaki 8 milyon eserin 2,4 milyonu ya hiç kayıt altına alınmamış ya da kısmen kaydedilmiş olarak depolarda tutuluyor. Dr. Higgs'e karşı dava açan müze, onun çoğunlukla kaydedilmemiş eserleri hedef aldığını ve Priapus olayında bir hata yaptığını söylüyor. Higgs, Priapus'un envantere eklenmiş bir eser olduğunu muhtemelen biliyordu. Değerli taş müzenin internet sitesinde bile yer alıyordu. Müze, hatasını fark eden Higgs'in veritabanında Priapus'a ait fotoğrafı gizlemeye çalıştığını ancak başarısız olduğunu iddia ediyor.
Dr. Higgs'in ertesi gün değerli taşı iade etmek için müzedeki depoya döndüğü düşünülüyor. Ancak bu noktada bir sorun vardı. Değerli taşın oturduğu altından yapılmış altlık kayıptı. Müze bunun Dr. Higgs tarafından sökülüp bir hurdacıya satıldığını düşünüyor. 15 bin sterlin (19 bin dolar) değerindeki taşın altlıkla birlikte iki katı değerine çıkacağı belirtiliyor. Bu sırada Danimarka'da masa başındaki Dr. Gradel, Higgs'i yakından takip etmeye başladı.
İkinci ipucu
Bu olaylardan dört yıl sonra, Mayıs 2020'de Dr. Gradel, değerli taşlarla ilgili yeni yayımlanan bir kitapta bir görsel fark etti. Bu, British Museum'a ait olduğu belirtilen bir mücevherdi. Bir kez daha şüpheye düşen Dr. Gradel yeniden kayıtlarını incelemeye başladı. Kitaptaki görseli, bilgisayarında daha önce Malcolm Hay adlı bir İngiliz satıcı tarafından satışa sunulan zeytin yeşili bir mücevherin fotoğrafıyla eşleştirdi. Mücevherin satış geçmişini araştıran Gradel, yeniden "sultan1966" adlı satıcı ile bağlantılı olduğunu fark etti. Bu noktada Dr. Gradel bir şeylerin çok ters gittiğinden korkmaya başladı. Bilgisayarındaki dosyaları ve sultan1966'dan satın aldığı her şeyin kayıtlarını taramaya başladı.
Gradel, sultan1966'dan 2014 yılında yaptığı ilk alışverişe kadar uzanan eBay listelerini, yazışmaları ve işlem makbuzlarını titizlikle inceledi. Bir PayPal makbuzu önemli bir ipucu sağladı. Satıcının ismi Peter Higgs olarak kayıtlıydı. Gradel ilerleyen süreçte sultan1966'nın aynı zamanda Dr. Higgs'in X'teki kullanıcı ismi olduğunu, Higgs'in 1966 doğumlu olduğunu keşfetti. "PayPal hesabındaki e-posta adresi Bodrum1966" diyen Dr. Gradel, Higgs'in uzmanlık alanının aslında günümüz Türkiye'sinde yer alan Bodrum'daki antik Halikarnas heykelleri olduğunu söylüyor.
Dr. Gradel belgelerini tararken, Peter Higgs'in kariyeri bir süre daha ilerlemeye devam etti. Ocak 2021'de, dünyanın dört bir yanında çalınan eski eserlerin izini sürmeye yardımcı olmasıyla ün kazanan Higgs, Yunanistan ve Roma Departmanı'nın başkanlığına terfi etti. Müze, Gradel'in uyarılarını dikkate alıp konuyu araştırmaya başladı, ancak bu süreçte Higgs'in departmanı yönetmeye devam etmesine de izin verdi. Gradel'in bilgisayar kayıtlarını değiştirerek ve eserlerin onlarca yıl önce kaybolduğunu ima ederek yaptıklarını örtbas etmeye çalıştığı iddia ediliyor.
Soruşturma nasıl başladı?
Aralık 2021'de yapılan rutin bir kontrolde Yunanistan ve Roma bölümündeki bazı eserlerin kayıp olduğu anlaşıldı ve bir soruşturma başlatıldı. Nisan 2022'de Peter Higgs'in gözetiminde her bir eseri tek tek kontrol edecek bir küratör işe alındı. Bir şeylerin çok yanlış gittiği anlaşılmıştı.
Müze, çoğu altın tabanlı 300'den fazla kayıtlı eserin hasar gördüğünü veya çalındığını tespit etti. Kalanlardan bazılarında, pense izlerine benzeyen derin oyuk ve çizikler vardı. Müze müdürü tek bir depoda henüz kaydı yapılmamış 1.161 eserin eksik olduğunu fark etti. Araştırmayı yürüten küratör ön raporunu Aralık 2022'nin sonunda patronu Dr. Higgs'e teslim etti, ancak mahkeme belgelerine göre Peter Higgs bu aşamada bulgularının incelenmesini birkaç kez ertelemeye çalıştı.
İlerleyen süreçte Dr. Higgs'in hem çalışma alanı hem de evi polis yetkilileri tarafından basıldı. Mahkeme belgelerine göre polis, iş yerinde müze kayıtlarının düzenlenmesine ilişkin el yazısıyla yazılmış notlar ve talimatlar buldu. Higgs'in evinde ayrıca müze koleksiyonlarından geldiğine inanılan eşyalara da el konuldu.
Higgs'e yönelik suçlamalar ne?
Temmuz 2023'te Higgs'in işine son verildi. Polisin ve FBI'ın soruşturmaları devam ediyor ve henüz herhangi bir tutuklama yapılmadı. British Museum, çalındığı ya da kaybolduğu tahmin edilen 1.500 eserden şu ana kadar 626'sının geri getirildiğini açıkladı. 100 eserin ise bulunduğu ancak henüz müzeye ulaşmadığı kaydedildi. Davayı gören mahkemeye sunulan belgelere göre müze, Higgs'in en az 10 yıl boyunca müzenin depolarından, çoğunlukla kaydı henüz yapılmamış eserler çaldığını ve sattığını iddia ediyor. Müze, Higgs'in yaklaşık 100 bin sterlin (127 bin dolar) değerinde eser çaldığını ve bu eserleri Amerikalı ikinci el satış ve açık artırma platformu eBay'deki en az 45 alıcıya sattığını öne sürüyor. Higgs ise bu iddiaları reddediyor.
FBI soruşturmasının kapsamı ne?
New Orleans'lı alıcı Tonio Birbiglia BBC'ye yaptığı açıklamada "sultan1966"dan iki ürün satın aldığını söyledi. FBI'ın soruşturması kapsamında gösterdiği eBay kayıtlarını Birbiglia'nın makbuzlarıyla karşılaştırarak bu bilgiyi teyit ettik. British Museum bu eserleri henüz incelemediği için kendi koleksiyonuna ait olup olmadıklarını bilmiyor. Eserlerden biri Birbiglia'nın Mayıs 2016'da 42 sterline (53 dolar) satın aldığı, Roma aşk tanrısı Cupid'i yunusa binerken tasvir eden bir mücevher. Diğeri ise 170 sterline (217 dolar) satın aldığı, bokböceği işlemeli turuncu bir mücevher. FBI'ın kendisiyle iletişime geçtiği dönemde bir antika dükkanında çalışan Birbiglia, şaşkınlığa uğradığını, mücevherleri muhtemelen satmak için aldığını ve "olayların hiçbirini hatırlamadığını" söyledi.
Konuyla ilgili daha fazla bilgi istediğini söyleyen Birbiglia, FBI ve British Museum'ın kendisiyle tekrar iletişime geçmediğini belirtti. BBC'nin edindiği bilgiye göre FBI, aynı satıcı tarafından satılan ve Washington DC'de bulunan 268 eseri daha inceliyor. Alıcıya yakın bir kaynak BBC'ye yaptığı açıklamada, sultan1966'dan eBay üzerinden ürün satın aldığını, daha sonra aynı satıcıyla e-posta yoluyla doğrudan iletişim kurduğunu ve ürünler için 7 bin sterline (9 bin dolar) kadar ödeme yaptığını aktardı. Kaynağa göre satıcı işlemler sırasında "Paul Higgins" adını kullandı.
Avrupa ülkelerine ve Hong Kong'a da satış yapıldı
Peter Higgins olduğu düşünülen kişinin ABD dışına da satış yaptığına inanılıyor. Dr. Ittai Gradel, Hamburg, Köln, Paris ve Hong Kong da dahil olmak üzere çeşitli şehirlerdeki alıcılara satılan eserlerin izini sürdü. Kendisinin iyi niyetle satın aldığı ve daha sonra başka bir özel koleksiyoncuya sattığı mücevherlerden bazıları Almanya'nın Idar-Oberstein kentindeki Deutsches Edelsteinmuseum'da sergilendi. Bu mücevherler bir sergi için müzeye ödünç verilmişti. Mücevherlerden birinin 2. yüzyılda, obsidyen adlı volkanik camdan yapılmış nadir bir Herkül başı olduğu düşünülüyor.
Dr. Ittai Gradel, 2017 yılında Higgs olduğu düşünülen kişiyle yaptığı özel bir anlaşmada eser için 300 sterlin (382 dolar) ödediğini söylüyor. Satıcı Paul Higgins takma adını kullanıyordu. BBC tarafından görülen e-postalarda Higgins adlı kişi, eserin büyükannesinden kardeşine miras kaldığını söylüyor. British Museum, her iki mücevherin de kendi koleksiyonuna ait olduğuna inanıyor. Mücevherlerin olayların ardından İngiltere'ye götürüldüğü ve müze personeline teslim edildiği aktarılıyor.